सुकुम्बासी बिरुद्ध ‘हुकुम्बासी’

८ चैत, काठमाडौं । केही महिना पहिले राजधानीका सडकमा दिनहुँजसो सुकुम्बासीले प्रदर्शन गर्थे ।उनीहरुले पटकपटक उपत्यका बन्दको आहृवान पनि गरे । तर बन्द गर्दै सडकमा निस्कने बित्तिकै प्रहरीले झ्यापझुप समातेर लग्यो । सडकमा देख्ने बित्तिकै प्रहरीले समातेर लैजाने भएपछि सुकुम्बासीले आहृवान गरेको उपत्यका बन्द कहिल्यै पनि सफल भएन । महिला, केटाकेटी, बुढाबुढी र ठिटाठिटीको हूल नै मिलेर सुकुम्बासीले गर्ने उपत्यका बन्द नाम मात्रको भयो । तर अहिले ललितपुरको एउटा टोलले आहृवान गरेको जिल्ला बन्द चाहिं दिनदिनै सफल भइरहेको छ ।
थापाथलीको किनारबाट हटाउनुअघि आफुहरुलाई बैकल्पिक व्यवस्थाको माग गर्दै ऊबेला सुकुम्बासी आन्दोलनमा थिए । अहिले थापाथलीको टहरो भत्काएपछि अलपत्र परेका तिनै सुकुम्बासीलाई राख्न लागेको बिरोधमा ललितपुर सुन्दरीघाटका ‘हुकुम्बासी’ आन्दोलनमा छन् । बसोबासको माग गर्दै बिरोधमा उत्रिएका सुकुम्बासीलाई राजनीतिक संरक्षण भएपनि जुलुसको अघिल्तिर नेता थिएनन् । अहिले सुकुम्बासीलाई बस्न दिन हुँदैन भन्ने ‘हुकुम्बासी’को अघिल्तिर दलका नेताहरु छन् । त्यसैले साथमा कोही नभएका सुकुम्बासीलाई प्रहरीले समात्यो र बन्द असफल भयो । साथमा शक्तिशाली नेता भएका ‘हुकुम्बासी’लाई प्रहरीले केही गर्न आँट सकेन र बन्द सफल भैरहेको छ। आइतबार जस्तै सोमबार पनि ललितपुरका मुख्य शहरमा गाडी चलेका छैनन् । ‘हुकुम्बासी’हरुले मंगलबार पनि बन्दको घोषणा गर्नेछन् । उनीहरुले घोषणा गरेपछि खुलाउने आँट कसको ? त्यसैले मंगलबारपनि ललितपुर सुनसान हुने निश्चित छ ।
सुकुम्बासी राख्दा के हुन्छ ?
कुनै योजना र प्रबन्धबिना सरकारले थापाथली किनारका सुकुम्बासीलाई बल प्रयोग गरेर हटायो । सुकुम्बासीको नाममा अड्डा जमाएर बसेका त आफ्नो सुरसार गरेर अन्तै गए । जो वास्तविक सुकुम्बासी थिए, उनीहरुको जाने ठाउँ कोही छैन । अहिले पनि उनीहरु भत्केको टहरा आसपासमा पाल टाँगेर गुजारा गर्दैछन् । वषर्ाको बेला । दिनहुँजसो पानी परिरहन्छ । पातलो पालले आकाशे पानी छेक्न सकेको छैन । एकातिर झरी, अर्कोतिर हिलो । थापाथली किनारमा झण्डै ५ दर्जन परिवार निकै कष्टपूर्ण ढंगले गुजारा गर्दैछन् ।
वास्तविक सुकुम्बासीलाई स्थायी रुपमा राख्नको लागि सरकारले इचंगुनारायणमा भवन बनाउँदैछ । त्यो भवन नबन्दासम्म अस्थायी रुपमा सुकुम्बासी राख्न सरकारले पहिले चोभारको चौर रोज्यो । तर त्यहाँका स्थानीयबासिन्दाले बिरोध गरे । त्यसपछि सुन्दरीघाटको खाली ठाउँमा राख्ने गरी अस्थायी टहरा बनाउने काम भयो ।
ढल प्रशोधनको लागि भन्दै २०३२ सालमा अधिग्रहण गरिएको सुन्दरीघाटमा ५ सय ८६ रोपनी जग्गा खाली छ ।खाली जग्गामा धमाधम टहरा बनाउन थालेपछि त्यहाँका बासिन्दा सशंकित भए । अरु नै कामको लागि अधिग्रहण गरिएको जग्गामा सुकुम्बासी राख्न लागेको थाहा पाएपछि उनीहरु आगो भए । लौ त कसरी सुकुम्बासी राख्दा रहेछौ भनेर सुन्दरीघाटका बासिन्दा असार २२ देखि आन्दोलनमा उत्रिएका छन् । सरकारले बल प्रयोग गरेरै सुकुम्बासी राख्न लागेपछि स्थानीयबासिन्दाले केही गर्ने हुन् कि भनेर उल्टै सुकुम्बासीहरु नै जान मानेका छैनन् ।
सुकुम्बासीलाई केही दिनको लागि खाली जग्गामा राख्दा के हुन्छ त ? ‘फोहोर हुन्छ, चोरी डकैतीको डर हुन्छ, त्यसमाथि जे उदेश्यले अधिग्रहण गरिएको हो त्यही काम गर्नुपर्छ’ आन्दोलनरत सुन्दरीघाटका बासिन्दाको भनाई यही छ । आफ्नो ठाउँमा सुकुम्बासी आएर बसेमा ठाउँ नै कुरुप हुने उनीहरुलाई डर छ । मानौं सुकुम्बासी अरु नै ग्रहका मान्छे हुन्, उनीहरुको नजिक बस्नुपरे इज्जत नै घट्छ । सुकुम्बासीको मर्कालाई ध्यान दिँदै मानवीय व्यवहार देखाउनुपर्नेमा उल्टै मुख्य दलका जिम्मेवार नेताले नै ‘हुकुम्बासी’को आन्दोलनमा अगुवाई गरेका छन् । बाहिरबाट सुकुम्बासीको बिरोध नगरी उनीहरु आफ्नो ठाउँको संरक्षणको लागि आन्दोलन गर्नुपरेको बताउँछन् ।